همایش بین المللی مخطوطات مشرق زمین
گزارش دبیرخانه همایش از جلسات 7 اردیبهشت
پنجشنبه 7 اردیبهشت 1402 مطابق با 27 آوریل 2023 م در شهر قم – ایران
تهیه و تنظیم: دبیرخانه همایش
بالاخره روز موعود فرا رسید. پس از نزدیک یک سال تلاش و تشکیل چند پیش همایش علمی و دهها سخنرانی و گردهمایی از سوی کسانی که در حوزۀ نسخه های خطی با تمام سلیقه های متفاوت، اشتراک دارند، زمان انعقاد جلسه ای فرا رسید که مطابق برنامۀ اولیه با جمعی از فرهیختگان ایرانی و دانشمندان خارجی پرثمر می گشت.
حقیقت آن است که در بُعد جذب مقالات خارجی، آنگونه که انتظار می رفت همایش پیش نرفت. اوضاع نابسامان اجتماعی در سال گذشته که تأثیر مستقیم بین المللی در روابط علمی داشت آن گاه که باید مقالات می رسید و ارتباط با دانشگاهها شکل می گرفت، به بن بست رسید.
به رغم ارتباطات خوبی که حاصل ارتباطات پیشین و همکاری کرسی های دانشگاهی بود اما در عمل دبیرخانه توفیق زیادی در جذب مقالات نداشت.
اختلال در اینترنت و قطع شدن شبکه های اجتماعی بین المللی، تأثیر مستقیم در توقف دبیرخانه در ارتباط بین المللی داشت.
در عین حال، بجای جذب مقالات، دبیرخانه در جذب کتابهای مرتبط با نسخه های خطی در عرصۀ بین الملل فعالیت چشمگیری داشت. مجموع کتابهای تصویب شدۀ هیئت داوران برای ثبت لوگوی همایش و مشارکت و حمایت در انتشار بالغ بر 38 مجلد بوده که نیمی از آنها در حوزۀ فهرست نگاری نسخه های خطی است.
هنگام برگزاری همایش در قم (7 اردیبهشت 1402 ش / 27 آوریل 2023 م) از تعدادی از کتابها در 3 نوبت رونمایی شد.
تعدادی از کتابها نیز مراحل مختلف تألیف، گرافیک یا مقدمه نویسی را می گذراند و امیدواریم در طول سال 1402 ش / 2023 م چاپ آنها به اتمام برسد.
عمدۀ کتابها از سوی نشر مجمع ذخائر اسلامی در قم و تعدادی نیز از سوی اورینتال کمپانی در ترکیه بچاپ می رسند.
قبل از همایش از کتاب "فهرس المخطوطات العربیة فی مکتبة الفاتیکان" تألیف سید صادق حسینی اشکوری نشر اورینتال و کتاب "گزیده هایی از هنر خوشنویسی ترکی" تألیف مصطفی اوغوردرمان و ترجمۀ مهدی قربانی و ثریا منیری رونمایی شده بود.
روز همایش قبلتر بنا بود در دو شهر قم و تهران برگزار شود که در برنامۀ نهایی در شهر قم در دو نوبت صبح و عصر برگزار شد.
نوبت صبح از ساعت 7:45 صبح در مجتمع آموزش عالی زبان ادبیات و فرهنگ شناسی (جامعة المصطفی) شروع شده وطی 3 پنل تخصصی و دو مراسم رونمایی فشرده، تا ساعت 14 ادامه یافت.
بعد از ضیافت ناهار، میهمانها که از تهران، قم، تبریز، اصفهان و شهرهای دیگر تشریف آورده بودند برای استراحت به مجتمع آیت الله سیستانی هدایت شدند.
برنامۀ عصر نیز از ساعت 17:30 به میزبانی مرکز احیاء میراث اسلامی تا ساعت 19:30 ادامه یافت، و به ضیافت شام ختم شد.
برای میهمانان اقامت شبانه در قم نیز مهیا شده بود.
تفصیل برنامه های صبح:
پس از صرف صبحانه در ساعت 7:45 صبح، برنامه ها با سرود جمهوری اسلامی ایران و قرائت قرآن مجید در سالت 8:15 شروع شد. برنامه ها در 3 پنل تخصصی در سالن کنفرانس مجتمع آموزش عالی زبان ادبیات و فرهنگ شناسی (جامعة المصطفی) به صورت حضوری اجرا شد. همزمان امکان استفادۀ آنلاین از تمامی جلسه نیز فراهم بود. جهت استفادۀ بهینه از وقت، فایلهای پاورپوینت از قبل بر روی سیستم مجتمع بارگذاری شده بود. دبیر کل همایش جناب آقای سید صادق حسینی اشکوری مدیریت کلی جلسه صبح را بر عهده داشت، و هر پنل را نیز دو نفر به عنوان اعضای هیئت رئیسه اداره می کردند.
به جهت طولانی بودنِ جلسات، چند نوبت پذیرایی نیز در ضمن تدارک شده بود، اما پذیرایی به نحوی بود که در زمانهایی صورت گیرد که نظم کلی جلسه از بین نرود. هنگام نماز ظهر یعنی بین پنل دوم و سوم نیز نیم ساعت فرصت نماز و استراحت فراهم بود.
هیئت رئیسه پنل نخست سرکار خانم دکتر فرزانه اعظم لطفی دانشیار دانشگاه تهران و آقای دکتر رحیم ولایتی رئیس سابق مؤسسۀ باستانشناسی دانشگاه تهران بودند و مقالات ارائه شده بدین شرح بودند:
_ جناب آقای محمد خراسانی عافی با مقاله به عنوان "تحقیق و بررسی نسخه خطی حدیث عابد بنی اسرائیل، میراثی تازه یاب از قاضی عبدالجبار معتزلی (از گنجینه دستنوشته های یمن)"
_ سرکار خانم مریم محسنی سیف آبادی با مقاله به عنوان "معرفی و بررسی تحلیلی (اجازه نامه طبابت وثوق الحکما) و تکمله های آن"
_ سرکار خانم دکتر فرزانه اعظم لطفی با مقاله به عنوان "روایت نگاره اندیشی نظریه ای نو بر نسخۀ مصوّر (ستی نامه) ملا نوعی خبوشانی"
_ جناب آقای حسین سنمار با مقاله به عنوان "استخراج فراداده های نسخه های خطی در عصر دیجیتال"
_ جناب آقای ابوذر خسروی با مقاله به عنوان " گزارشی در مورد فهرست جرجان"
_ جناب آقای سید محمد مهدی رفیع پور با مقاله به عنوان "تصحیح رساله ریحان القلوب"
پس از پنل اول از ساعت 9:40 تا 10 صبح رونمایی از چند کتاب صورت گرفت:
- فهرست نسخه های خطی عربی کتابخانه گنج بخش، در هفت جلد به زبان عربی مشتمل بر نسخه های عربیِ کتابخانۀ گنج بخش _ مرکز تحقیقات فارسی ایران و اسلام آباد، تألیف دکتر احمد خان
- گنجینۀ قاضیان، فهرست نسخه های خطی کتابخانۀ یادبود قاضی غلام محیی الدین (دهوک قاضیان، بخش راولپندی پاکستان)
- صوامع الملکوت فی خواص الآیات، شاه قاضی بن مولانا حاجی حسین، زنده در سال 1024 هجری، تألیف شده در دوران سلاطین قطبشاهیه از سلسلۀ پادشاهی شیعی در هند، تصحیح احمد هادی
- سرگذشت نامه های فارسی کلیسای ایاصوفیه، پژوهش و بازخوانی علی مشهدی رفیع
- کتاب تلگراف نامۀ خوزستان تدوین دکتر محمد بهزادی
- فهرست هشت کتابخانۀ استانبول، تألیف سید محمد تقی حسینی که اکنون ساکن ترکیه هستند
- فهرست نسخه های خطی مشاهیر جرجان، تألیف ابوذر خسروی
آقای دکتر علی مشهدی رفیع دقایقی دربارۀ اهمیت کتاب خود توضیح دادند و پیام ویدئوئی آقای دکتر عارف نوشاهی هم که خطاب به همایش در خصوص کتاب خودشان (گنجینۀ قاضیان) و اشاره بر کتاب فهرست گنج بخش دکتر احمد خان بود پخش شد.
پنل دوم از ساعت 10 صبح تا 11:30 به ارائه مقالات بخش دوم اختصاص یافت
در پنل دوم هیئت رئیسه متشکل شد از سرکار خانم دکتر فرزانه غفاری عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و جناب آقای دکتر محمدرضا بهزادی، مصحح و پژوهشگر تاریخ. در این پنل این مقالات ارائه شدند:
_ جناب آقای مسعود محمدی با مقاله به عنوان "نسخۀ خطی الفیة سید علینقی حسینی دشتی"
_ جناب آقای مهدی قربانی با مقاله به عنوان "معرفی قرآن آستان مقدس حضرت عبدالعظیم ع و بررسی صحت انتساب آن به علاء الدین تبریزی"
_ جناب آقای دکتر امیر فرید با مقاله به عنوان "معرفی و ویژگیهای کتاب آرایی قرآن نفیس محفوظ در کتابخانۀ آستان حضرت عبدالعظیم"
_ جناب آقای سجاد نوروزی با مقاله به عنوان "سیاحت در خاور دور (تصحیح سفرنامه یوسف والتن به چین، ژاپن و کره در عصر قاجاریه)"
_ جناب آقای حسین روحانی صدر با مقاله به عنوان "وسواس قزوینی در تصحیح جهانگشای جوینی"
_ سرکار خانم دکتر فرزانه غفاری و دکتر محسن ناصری و دکتر راضیه جعفری حاجتی با مقاله به عنوان "معرفی نسخۀ خطی (الذخیرة الخوارزمشاهیة باللغة العربیة) نگارش اسماعیل بن الحسن الجرجانی"
_ سرکار خانم مهناز مرتضوی مقاله به عنوان "ذیل نویسی، راه حلی برای حفظ نسخ خطی از گذشته تا آینده"
_ جناب آقای احسان الله عظیمی با مقاله به عنوان "تصحیح 10 نسخۀ خطی به اشتباه معرفی شده و لزوم فهرست نگاری تخصص نسخ خطی"
سپس از ساعت 11:30 تا 12 شش کتاب دیگر رونمایی شد که صاحبان پنج کتاب حضور داشتند:
- فهرست نسخه های خطی موزۀ خوی، نگارش شیخ علی صدرائی خوئی
- فهرست نسخه های خطی کتابخانۀ مدرسۀ سلیمانیه (پتنه – هندوستان)، نگارش خانم طیبه حاج باقریان
- تاریخ ختای، علی ابوالقاسمی که به جهت سفر خارج حضور نداشتند. این کتاب به زبان ترکی با رسم الخط عربی منتشر شده است
- فهرست نسخه های خطی کتابخانۀ آمبروزیانا، دفتر سوم، ترجمۀ آقای قشقایی
- کاتبان انجدان، نگارش محسن اسماعیلی انجدانی
- پیر تعلیم، 300 قصیده از 200 شاعر در استقبال از قصیدۀ مرآة الصفای خاقانی، اثر سید رضا باقریان موحد
در چند دقیقۀ باقیمانده به پایان پنل دوم، سید حسن آصف آگاه رئیس مرکز دار الادیان دربارۀ مؤسسۀ خود و امکانات آموزشی و انتشار کتابهای زبانهای باستانی توضیحاتی ارائه دادند.
ساعت 12 تا 12:30 به مراسم عبادی نماز ظهر و عصر و استراحت و گپ و گفت اختصاص یافت.
ساعت 12:30 تا 14 پنل سوم شامل ارائه مقالات بخش سوم آغاز گردید.
در پنل سوم هم جناب آقای دکتر محسن ناصری عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی ایران و دانشیار فارماکولوژی دانشکده پزشکی دانشگاه شاهد و دکتر علی حیدری یساولی مصحح و استاد دانشگاه و دبیر علمی همایش هیئت رئیسه را تشکیل دادند و این مقالات ارائه شدند:
_ جناب دکتر بابک عباس بیگی با مقاله به عنوان "مروری اجمالی بر کتاب خطی (سیاسة الخیل) اثر وهب بن منبه، بر طبق استنساخ کتابخانۀ پاریس"
_ سرکار خانم سمیه مرغوب خواجه با مقاله به عنوان "معرفی نسخه خطی خلاصة الابدان نوشته حکیم عمر شفائی"
_ جناب دکتر رحیم ولایتی با مقاله به عنوان "بررسی نسخه های خطی آرامی در رابطه با ایران دوره هخامنشی بر اساس یافته های باستانشناسی"
_ جناب آقای سید سعید حسینی با مقاله به عنوان "کتاب آرائی و جابجایی نسخ خطی در کردستان، مطالعۀ موردی قرآن نفیس سید عبدالله بلبری"
_ سرکار خانم مرضیه سرومیلی با مقاله به عنوان "بررسی و تحلیل نسخۀ کوفی شماره 37 کتابخانۀ آستان قدس رضوی"
_ سرکار خانم دکتر زهرا آقا بابائی با مقاله به عنوان "معرفی نسخۀ منحصر به فرد دیوان شرف الدین علی بافقی و نگاهی به شعر و زندگی وی"
_ سرکار خانم سودا بهشتی با مقاله به عنوان "معرفی و بررسی کتاب (تنبیه الغافلین و واجب السالکین) نسخۀ محفوظ در کتابخانۀ ملی تبریز"
در پایان این بخش نیز از کتاب "سندشناخت" آقای سجاد نوروزی و "توفیق یزدانی" اثر حجة الاسلام و المسلمین سید محسن دین پرور رونمایی شد.
سپس در فضائی صمیمی سخنرانان و شرکت کنندگان در همایش به صرف ناهار پرداختند.
پس از ناهار میهمانان با وسیلۀ نقلیۀ مهیا شده به مجتمع آیت الله سیستانی جنب مرکز احیاء میراث اسلامی منتقل شدند تا فرصتی برای استراحت و تجدید قوا باشد. انتخاب این محل به جهت نزدیکی کامل با مراسمِ عصر و جهت عدم اتلاف وقت بود. در دو سوئیت مجزا بعضی خواب و بعضی گپ و گفت را ترجیح دادند.
برنامۀ عصر از ساعت 17 مرکز احیاء میراث اسلامی آمادۀ پذیرائی میهمانان بود. مراسم از ساعت 17:30 شروع شد. ادارۀ برنامه با دبیر علمی همایش جناب آقای دکتر علی حیدری یساولی بود.
سخنران رسمی آقای دکتر علی رواقی، قرآن پژوه شهیر، و حضرت علامه سید احمد حسینی اشکوری رئیس و بنیانگذار مرکز احیاء میراث اسلامی بود.
برنامۀ عصر اختتامیۀ همایش بود و برنامه با توجه به ساعات صبح و جماعتی از بزرگان که در جلسۀ عصر حضور داشتند کوتاه برنامه ریزی شده بود.
پس از سخنرانی ها، آقای دکتر یساولی قصیده ای در مدح حضرت حجة الاسلام و المسلمین سید جواد شهرستانی نمایندۀ تام الاختیار آیت الله سیستانی که از سروده های خود ایشان بود قرائت کردند، با تأکید بر توجه آقای شهرستانی به مقولۀ کتاب و حمایت از مؤسسات فرهنگی.
سپس کتاب «دلیل المخطوطات» به زبان عربی در چهار مجلد که مشتمل بر فهرست 38 کتابخانه در ایران و چند کشور دیگر است که به مناسبت همایش از سوی مجمع ذخائر اسلامی منتشر شده رونمایی شد. حضور مؤلف اثر، سید احمد حسینی اشکوری که همزمان ریاست مرکز احیاء میراث اسلامی را هم بعهده دارد، نیز حضرت حجة الاسلام والمسلمین شهرستانی و آیت الله سید هادی خامنه ای و دکتر علی رواقی، حجة الاسلام و المسلمین مسجدجامعی سفیر سابق واتیکان، دکتر نجفقلی حبیبی، وشماری از فهرستنگاران، نسخه پژوهان، عالمان دینی و سخنرانهای مقالات علمی که از صبح میهمان همایش بودند همگی بر شکوه مجلس افزوده بود.
مجلس رأس ساعت 19 پایان یافته بود و با مراسم شام و بازدید از موزۀ مرکز احیاء میراث اسلامی خاتمه یافت.
امکان اسکان میهمانان در قم برای شب پس از برنامه نیز مهیا شده بود. بدین وسیله پروندۀ ایرانی همایش تقریباً بسته شد مگر کتابها و مجموعۀ مقالات که در سال جاری انشاء الله منتشر خواهد شد. جلسۀ تابستان در ترکیه نیز که با تأکید بر معرفی مراکز پژوهشی در حوزۀ مخطوطات و کتابخانه ها در دو کشور خواهد بود آخرین برنامۀ همایش خواهد بود. ان شاء الله